MODERN BİLGİSAYARIN BABASI: JOHN VON NEUMANN

John Neumann Macar kökenli bir Yahudi matematikçiydi. 1903 yılında, asil bir ailenin ilk çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası Miksa, John'un gururla kullandığı kalıtsal unvan “margittai” unvanını aldı.

6 yaşında sekiz haneli iki sayıyı aklından bölebiliyor, 8 yaşında türev ve integral biliyordu

Ailesi, John'u on yaşından önce harika bir çocuk olarak görüyordu. Küçük John, klasik Yunanca şaka yapabilir, bir telefon rehberinden bir sayfayı hızlı bir şekilde ezberleyebilir, numaralarını ve adreslerini ezbere okuyabilirdi.

Fasori Lutheran Ortaokuluna devam etti, daha sonra, 1921'de Budapeşte Bilim Üniversitesi Matematik Fakültesi'ne girdi.

Üniversite yıllarında sık sık Berlin'de kaldı. Burada Einstein'dan aktüerizm tekniklerini ve matematiği öğrenme fırsatı buldu.

Ayrıca Wigner, Leo Szilárd ve Dénes Gábor ile yakın bağlantılar kurdu. 1923'te, babasının isteği üzerine Zürih'te kimya okumaya başladı. 1925 yılında kimya mühendisliği derecesini aldı ve bir yıl sonra Budapeşte'deki matematik doktora çalışmalarını bitirdi.

1928'de Von Neumann, oyun teorisi alanında kritik bir makale olan “Parlour Games Teorisi” ni yayınladı

Matematik bölümlerinde Oyun Teorisi dersleri açtı; ancak kitabının üçte birlik kısmı, toplamı sıfır olan iki kişilik oyunlarla ilgiliydi. İkiden fazla oyuncusu olan oyunlara da yer verilmişti, ancak tamamlanmamıştı.

Bugün bildiğimiz anlamıyla oyun teorisi, John von Neumann'ın 1928 tarihli Minimum-Maksimum Teoremi ile temellerini attığı ve John Nash'in de bu temele dayanarak geliştirdiği 1950 tarihli Denge Teoremi ile oluşmuştur.

1930'da Princeton'a misafir profesör olarak davet edildi. Çok geçmeden üniversite profesörü, daha sonra İleri Çalışmalar Enstitüsü'nden biriydi. Ancak vasat bir öğretmen olarak biliniyordu: çok hızlı yazacak ve öğrenciler kopyalamayı bitirmeden yazı tahtasını silecekti. Artık öğretmenlik yapmadığından, Princeton efsanesi oldu.

İkinci Dünya Savaşı sırasında, tıpkı diğer birçok bilim insanı gibi askeri teknik araştırmalara katıldı

Oppenheimer'in davetiyle Manhattan Projesi'nde çalışmaya başladı.

New Mexico'daki Los Alamos'ta von Neumann, Seth Neddermeyer'in atom bombası için patlama tasarımı üzerinde çalıştı. Savaştan sonra, hidrojen bombası fikrini de arttırdı. 1954'ten 1956'ya kadar Von Neumann, Atom Enerjisi Komisyonu üyesi olarak görev yaptı ve Başkan Dwight D. Eisenhower'ın yönetimi tarafından geliştirilen nükleer caydırıcılık politikasının mimarıydı. Bilgisayar kodunu kafasında düzenleyebildiği ortaya çıktı

Savaş sonrası yıllarda, ABD Ordusu'nun kablolu askeriye için ilk elektronik hesaplayıcı olan ENIAC bilgisayarına önemli fikirler verdi. En önemlisi; ENIAC'ı depolanmış bir program makinesi olarak çalışması için değiştirdi. Ardından, Gelişmiş Çalışma Enstitüsü'nde daha gelişmiş bir bilgisayar oluşturmak için lobi yaptı.

Uzun araştırmalar sonucu onun harika makinesi MANIAC (Matematiksel Analizci, Sayısal İntegralci ve Bilgisayar) insanların hizmetine hazırdı. Öyle ki bu makine önceleri birkaç yıl alan bir problemi bir saatte tamamlayabiliyordu.

1951 yılında çalışmaya başlayan IAS makinesi ikili aritmetik kullandı.

ENIAC ondalık sayılar kullanmıştı ve sonradan kodlamayı daha erişilebilir kılan bir tasarım olan kod ve veriler için aynı belleği paylaştı.

Küresel Isınmayla ilgili fikirleri vardı

Neumann’ın ekibi, dünyanın ilk sayısal hava tahminlerini ENIAC bilgisayarında yaptı. Von Neumann'ın hava sistemlerine ve meteorolojik tahmine olan ilgisiyle Küresel ısınma fikrini öneren bilim adamı olmuştu.

NORC (Noval Ordinanse Research Computer - Askeri Düzeni Araştırma Bilgisayarı) Von Neumann'ın ikinci bilgisayarıydı. Bu hünerli makine yirmi dört saatlik bir hava tahminini birkaç dakikalık zamanda verebiliyor, yerkürenin özü hakkında bilgi kaydedebiliyordu. Atlantik ve Pasifik Okyanusları'nın med-cezir hareketlerini hesaplayabiliyor ve askeri manevra problemlerini çözebiliyordu.

Kömür ve petrol yanmasının “Dünya'nın yaklaşık bir derece Fahrenheit ısınması” ile sonuçlanacağına dikkat çekiyordu.

Bilgisayar ile insan beyni arasındaki analoji üzerine yaptığı araştırmalardan yola çıkarak "Bilgisayar ve Beyin" adlı kitabı yazdı.

İnsan beyni ile bilgisayar arasındaki analojiyi gözler önüne seren, 20. yüzyılın en büyük matematikçilerinden birinin çalışması olan kitap (orijinali 82 sayfa) Yale Üniversitesi'nde, Neuman‘ın 1956 yılında kullandığı ders notlarının derlenmesiyle oluştu.

Pek çok insan, yapay zekanın imkansız mı yoksa kaçınılmaz mı olduğu konusunda birbirinin tam tersi görüşlere sahipken John von Neumann, insan yapımı bilgisayarlarla karşılaştırıldığında kısmen sayısal ve kısmen de analog olarak çalışan ama daima sıra dışı bir istatistiki dil kullanarak işleyen beynin nasıl çözümlendiğini, bugün bile bizlere ışık tutacak açıklıkta anlatmaktadır.

Kitabında bir makinenin biyolojik zeka ile ilişkisini eşi görülmemiş bir açıklık ve kesinlikle özetledi. 1950‘lerin başında belki amatörce ama güçlü bir motivasyonla sinirbilim üzerine başladığı çalışmaları sayesinde problemi yeteri kadar kavrayacak olgunluğa erişmişti; böylece profesyonel hayatında kendini adadığı makinelerin kavrayış becerilerini geliştirmek üzerine sonuçlar çıkardı.

Önsözünde de yazdığı gibi Von Neumann'ın bilgisayar mimarisi üzerine katkıları kısmen ve yavaş yavaş demode olsa bile düşünme (algılama, karşılaştırma, hesaplama ve sonuç çıkarma) üzerine düşünceleri çok uzun ömürlü bir miras olarak kalacaktır.

Kitabın sonuç bölümü, daha öncesinde sibernetik üzerine hiçbir çalışmanın yapılmamış olması dolayısıyla aslında kitabın en değerli kısmıdır.

Hazırlayan: Yavuz Atçı

Kaynaklar: https://www.britannica.com/technology/von-Neumann-machine

http://kitap.emo.org.tr/genel/kitap_goster.php?kodu=49

http://www.emo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=73342